Atoms and Molecules class 9 notes in Hindi

atoms and molecules class 9 notes

рд╣рдоाрд░े рдЪाрд░ों рдУрд░ рд╕्рдеिрдд рднिрди्рди-рднिрди्рди рд╡рд╕्рддुрдПँ рдЬैрд╕े— рдЬрд▓, рд╣рд╡ा, рдирдордХ рдХिрддाрдм, рдХрдо्рдк्рдпूрдЯрд░, рдЖрджि рд╕рднी рдж्рд░рд╡्рдп рдкрджाрд░्рде рд╣ै। рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╡рд╕्рддु рдЬो рд╕्рдеाрди рдШेрд░рддी рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें рдж्рд░рд╡्рдпрдоाрди рд╣ोрддा рд╣ै рдПрд╡ं рдЬिрд╕े рдкाँрдЪ рдЬ्рдЮाрдиेрди्рдж्рд░िрдпों рдж्рд╡ाрд░ा рдорд╣рд╕ूрд╕ рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ैं рд╡рд╣ рдж्рд░рд╡्рдп рдпा рдкрджाрд░्рде рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ैं। рдЬрдм рд╣рдо рдХрд╣рддे рд╣ै рдХि рдж्рд░рд╡्рдп рдХा рдж्рд░рд╡्рдпрдоाрди рд╣ोрддा рд╣ैं рдЗрд╕рдХा рдЕрд░्рде рд╣ैं рдХि рдЗрд╕рдХा рднाрд░ рд╣ोрддा рд╣ैं рдПрдХ рд╡рд╕्рддु рдЬिрддрдиी рдЕрдзिрдХ рднाрд░ी рд╣ोрдЧी рдЙрддрдиा рд╣ी рдЕрдзिрдХ рдЙрд╕рдХा рдж्рд░рд╡्рдпрдоाрди рд╣ोрдЧा। рдж्рд░рд╡्рдп рд╕्рдеाрди рдШेрд░рддा рд╣ै рдЗрд╕рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै рдЙрд╕рдХा рдЖрдпрддрди рд╣ोрддा рд╣ैं।рдк्рд░ाрдЪीрди рднाрд░рддीрдп рдПрд╡ं рдЧ्рд░ीрдХ рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рдж्рд░рд╡्рдп рдХे рдЕрдЬ्рдЮाрдд рдПрд╡ं рдЕрджृрд╢्рдп рд░ूрдкों рдоें рд╕рджैрд╡ рдЪрдХिрдд рд╣ोрддे рд░рд╣े। рдкрджाрд░्рде рдХी рдЕрд╡िрднाрдЬ्рдпрддा рдХे рдордд рдХे рдмाрд░े рдоे рднाрд░рдд рдоें рдмрд╣ुрдд рдкрд╣рд▓े, рд▓рдЧрднрдЧ 500 рдИрд╕ा рдкूрд░्рд╡ рд╡िрдЪाрд░ рд╡्рдпрдХ्рдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा।

рдж्рд░рд╡्рдп рдХे рдЧुрдг рдзрд░्рдо (Property of religion)

  1. рдж्рд░рд╡्рдп рдХे рдХрдгों рдХे рдордз्рдп рд░िрдХ्рдд рд╕्рдеाрди рд╣ोрддा рд╣ैं।
  2. рд╣рдоाрд░े рдЖрд╕-рдкाрд╕ рдж्рд░рд╡्рдп рдХे рдХрдг рдиिрд░ंрддрд░ рдЧрддिрд╢ीрд▓ рд░рд╣рддे рд╣ैं।
  3. рдж्рд░рд╡्рдп рдХे рдХрдг рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рдХो рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рдХрд░рддे рд╣ैं।

рдж्рд░рд╡्рдп рдХे рдк्рд░рдХाрд░ 

рд╢ुрдж्рдз рдж्рд░рд╡्рдп (Pure Matter)
рдЕрд╢ुрдж्рдз рдж्рд░рд╡्рдп (Impure Matter)

рдж्рд░рд╡्рдп рдоें рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рдЕрд╡рдпрд╡ों рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЗрди्рд╣ें рджो рдк्рд░рдХाрд░ рдоें рд╡िрднाрдЬिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ैं।

рд╢ुрдж्рдз рдж्рд░рд╡्рдп (Pure Matter)

рдРрд╕े рдж्рд░рд╡्рдп рдЬिрдирдоें рдПрдХ рд╣ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдШрдЯрдХ рдпा рдЕрд╡рдпрд╡ рд╣ोрддे рд╣ैं рдЙрди्рд╣ें рд╢ुрдж्рдз рдж्рд░рд╡्рдп рдХрд╣рддे рд╣ैं।
рдЬैрд╕े — рд▓ोрд╣ा, рд╕ोрдиा, рдЬрд▓, рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди рдЖрджि рддрдд्рд╡ рдПрд╡ं рдпौрдЧिрдХ рд╢ुрдж्рдз рдж्рд░рд╡्рдп рд╣ैं।

рдЕрд╢ुрдж्рдз рдж्рд░рд╡्рдп (Impure Matter)

рдРрд╕े рдж्рд░рд╡्рдп рдЬिрдирдоें рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдШрдЯрдХ рдпा рдЕрд╡рдпрд╡ рд╣ोрддे рд╣ै, рдЙрди्рд╣ें рдЕрд╢ुрдж्рдз рдж्рд░рд╡्рдп рдХрд╣рддे рд╣ैं।
рдЬैрд╕े — рд╢ीрддрд▓ рдкेрдп, рдоिрдЯ्рдЯी, рд╡ाрдпु  рдЖрджि। рдоिрд╢्рд░рдг рдЕрд╢ुрдж्рдз рдж्рд░рд╡्рдп рд╣ैं।

рдж्рд░рд╡्рдп рдХी рдЕрд╡рд╕्рдеाрдПँ (States of Matter)

рдж्рд░рд╡्рдп рдХो рднौрддिрдХ рдЕрд╡рд╕्рдеाрдУं рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рддीрди рдЕрд╡рд╕्рдеाрдУं рдоें рд╡рд░्рдЧीрдХृрдд рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ैं।
  1. рдаोрд╕ (Solid)
  2. рдж्рд░рд╡ (Liquid)
  3. рдЧैрд╕ (Gas)
  4. рдк्рд▓ाрдЬ्рдоा (Plasma)
  5. рдмोрд╕  рдЖрдЗंрд╕्рдЯाрдЗрди рдХंрдбрдирд╕ेрдЯ (BEC) рднी рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ैं।
рдЕрдм рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХों рдиे рдк्рд▓ाрдЬ्рдоा, рдмोрд╕ рдЕрд╡рд╕्рдеाрдУं рдкрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं 
рдЬैрд╕े — H2OрдЧैрд╕ рдЕрд╡рд╕्рдеा — рднाрдк (Steam)
             H2O рдж्рд░рд╡्рдп рдЕрд╡рд╕्рдеा — рдЬрд▓ (Water)
           H2O рдаोрд╕ рдЕрд╡рд╕्рдеा — рдмрд░्рдл (Ice)

рдкрджाрд░्рде рдХी рдЕрд╡рд╕्рдеाрдУं рдХे рдЕрднिрд▓ाрдХ्рд╖рдгिрдХ рдЧुрдг 

рдаोрд╕ рдЕрд╡рд╕्рдеा (Solid State)

 рд╣рдоाрд░े рдЪाрд░ों рдФрд░ рдЕрд╕ंрдЦ्рдп рдкрджाрд░्рде рдаोрд╕ рд░ूрдк рдоें рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╣ैं। рдЬैрд╕े — рд▓рдХрдб़ी рдХा рдЯुрдХрдб़ा, рдкрдд्рдерд░, рдкेंрд╕िрд▓, рдкेрди, рдХрдо्рдк्рдпूрдЯрд░, рдирдордХ рдЖрджि।
  1. рдаोрд╕ рдХा рдЖрдХाрд░ рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ोрддा рд╣ैं।
  2. рдаोрд╕ рдкрджाрд░्рдеों рдХा рдЖрдпрддрди рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ोрддा рд╣ैं।
  3. рдаोрд╕ो рдХा рдШрдирдд्рд╡ рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рд╣ोрддा рд╣ैं।
  4. рдаोрд╕ рдоें рд╕рдо्рдкीрдб्рдпрддा рдирдЧрдг्рдп рд╣ोрддा рд╣ैं।
  5. рдаोрд╕ рдХे рдХрдгों рдХे рдордз्рдп рдЙрдЪ्рдЪ рдЕंрддрд░ाрдгुрдХ рдЖрдХрд░्рд╖рдг рдмрд▓ рдкाрдпा рдЬाрддा рд╣ैं।
  6. рдаोрд╕ рдХे рдХрдгों рдоें рд╡िрд╕рд░рдг рдЕрдд्рдпंрдд рдХрдо рд╣ोрддा рд╣ैं। рдЕрд░्рдеाрдд рдЕрдкрдиी рдЬрдЧрд╣ рдкрд░ рд╕्рдеिрдд рд░рд╣рддे рд╣ैं।

 рдж्рд░рд╡ рдЕрд╡рд╕्рдеा (Liquid  State)

рдЬрд▓, рд╕рд░рд╕ों рдХा рддेрд▓, рдоिрдЯ्рдЯी рдХा рддेрд▓, рдж्рд░рд╡ рдХे рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣ैं। рдж्рд░рд╡ рдХा рдЖрдпрддрди рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ोрддा рд╣ैं рдкрд░ंрддु рдЗрдирдХी рдЖрдХृрддि рдиिрд╢्рдЪिрдд рдирд╣ीं рд╣ोрддी рд╣ैं рдпे рдкाрдд्рд░ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЖрдХाрд░ рд▓े рд▓ेрддा рд╣ैं। рдж्рд░рд╡ рдк्рд░рд╡ाрд╣ рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдж्рд░рд╡ рдХो рдЙрдбेрд▓ा рдпा рдлैрд▓ाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ैं, рдж्рд░рд╡ рдХे рдЧुрдг рдаोрд╕ рдФрд░ рдЧैрд╕ рдХे рдордз्рдпрд╡рд░्рддी рд╣ोрддे рд╣ैं।

  1. рдж्рд░рд╡ рдХा рдЖрдХाрд░ рдЕрдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ोрддा рд╣ैं।
  2. рдж्рд░рд╡ рдХा рдЖрдпрддрди рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ोрддा рд╣ैं।
  3. рдж्рд░рд╡ो рдХा рдШрдирдд्рд╡ рдЧैрд╕ рд╕े рдЕрдзिрдХ рдкрд░рди्рддु рдаोрд╕ рд╕े рдХрдо рд╣ोрддा рд╣ैं।
  4. рдж्рд░рд╡ рдоें рд╕рдо्рдкीрдб्рдпрддा рдмрд╣ुрдд рдХрдо рд╣ोрддी рд╣ैं।
  5. рдж्рд░рд╡ рдХे рдХрдгों рдХे рдордз्рдп рджुрд░्рдмрд▓ рдЕंрддрд░ाрдгुрдХ рдЖрдХрд░्рд╖рдг рдмрд▓ рдкाрдпा рдЬाрддा рд╣ैं।
  6. рдж्рд░рд╡ рдХे рдХрдгों рдоें рд╡िрд╕рд░рдг рдЧैрд╕ рд╕े рдХрдо рдкрд░рди्рддु рдаोрд╕ рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╣ोрддा рд╣ैं।
  7. рддрд░рд▓ рдХी рдоाрдд्рд░ा рддाрдкрдоाрди рд╡ рджрдмाрд╡ рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рдХрд░рддा рд╣ैं।

рдЧैрд╕ рдЕрд╡рд╕्рдеा (Gas State)

рд╣рдоाрд░े рдЖрд╕-рдкाрд╕ рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╡ाрдпु рдЧैрд╕ рдЕрд╡рд╕्рдеा рдХा рд╕рд░्рд╡рд╢्рд░ेрд╖्рда рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣ैं  рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди, рдиाрдЗрдЯ्рд░ोрдЬрди, рдСрд░्рдЧрди, рдХाрд░्рдмрди рдбाрдИ рдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб рдЖрджि।

  1. рдЧैрд╕ рдХा рдЖрдХाрд░ рдЕрдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ोрддा рд╣ै рдпे рдкाрдд्рд░ рдХे рдЖрдХाрд░ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЖрдХाрд░ рд▓े рд▓ेрддी рд╣ैं।
  2. рдЧैрд╕ рдХा рдЖрдпрддрди рдЕрдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ोрддा рд╣ैं рдпे рдкाрдд्рд░ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЖрдпрддрди рд▓े рд▓ेрддी рд╣ैं।
  3. рдЧैрд╕ों рдХा рдШрдирдд्рд╡ рдЕрдд्рдпंрдд рдХрдо рд╣ोрддा рд╣ैं।
  4. рдЧैрд╕ рдоें рд╕рдо्рдкीрдб्рдпрддा рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рд╣ोрддी рд╣ैं।
  5. рдЧैрд╕ рдХे рдХрдгों рдХे рдордз्рдп рдЕंрддрд░ाрдгुрдХ рдЖрдХрд░्рд╖рдг рдмрд▓ рдирдЧрдг्рдп рд╣ोрддा рд╣ैं।
  6. рдЧैрд╕ рдХे рдХрдгों рдоें рд╡िрд╕рд░рдг рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рд╣ोрддा рд╣ै। рдЕрддः рд╢ीрдШ्рд░рддाрдкूрд░्рд╡рдХ рд╕рднी рдЬрдЧрд╣ рдлैрд▓ рдЬाрддी рд╣ैं।
рдЧैрд╕ рдХे рдХрдгों рдХे рдордз्рдп рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рджूрд░ी рд╣ोрддी рд╣ैं। рдЕрдзिрдХ рджाрдм рд▓рдЧाрдХрд░ рдПрд╡ं рддाрдк рдХрдо рдХрд░рдХे рдЗрди्рд╣ें рд╕рдоीрдк рд▓ाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдПрд╡ рдж्рд░рд╡िрдд (Liquify) рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ैं। рдИंрдзрди рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд C.N.G.  рдХा рдкुрд░ा рдиाрдо рд╕ंрдкीрдбिрдд рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рдЧैрд╕ рд╣ैं। L.P.G.  рдж्рд░рд╡िрдд рдкेрдЯ्рд░ोрд▓िрдпрдо рдЧैрд╕ рд╣ै।

рдХрдгाрдж рд╕िрдж्рдзांрдд (Kanad Theory)

рдк्рд░ाрдЪीрди рднाрд░рддीрдп рдПрд╡ं рдЧ्рд░ीрдХ рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рдж्рд░рд╡्рдп рдХे рдЕрдЬ्рдЮाрдд рдПрд╡ं рдЕрджृрд╢्рдп рд░ूрдкों рдоें рд╕рджैрд╡ рдЪрдХिрдд рд╣ोрддे рд░рд╣े। рдкрджाрд░्рде рдХी рдЕрд╡िрднाрдЬ्рдпрддा рдХे рдордд рдХे рдмाрд░े рдоे рднाрд░рдд рдоें рдмрд╣ुрдд рдкрд╣рд▓े, рд▓рдЧрднрдЧ 500 рдИрд╕ा рдкूрд░्рд╡ рд╡िрдЪाрд░ рд╡्рдпрдХ्рдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा।
рднाрд░рддीрдп рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рдорд╣рд░्рд╖ि рдХрдгाрдж рдиे рдк्рд░рддिрдкाрджिрдд рдХिрдпा рдеा рдХि рдпрджि рд╣рдо рдж्рд░рд╡्рдп рдХो рд╡िрднाрдЬिрдд рдХрд░рддे рдЬाрдП рддो рд╣рдоें рдЫोрдЯे-рдЫोрдЯे  рдХрдг рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддे рдЬाрдПंрдЧे рдФрд░ рдЕрддः рдоें рдПрдХ рд╕ीрдоा рдЖрдПрдЧी рдЬрдм рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрдг рдХो рдкुрдиः рд╡िрднाрдЬिрдд рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХेрдЧा рдЕрд░्рдеाрдд् рд╡рд╣ рд╕ूрдХ्рд╖्рдорддрдо рдХрдг рдЕрд╡िрднाрдЬ्рдп рд░рд╣ेрдЧा। рдЗрд╕ рдЕрд╡िрднाрдЬ्рдп рд╕ूрдХ्рд╖्рдорддрдо рдХрдг рдХो рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдкрд░рдоाрдгु рдХрд╣ा। рдПрдХ рдЕрди्рдп рднाрд░рддीрдп рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рдкрдХुрдзा рдХाрдд्рдпाрдпाрдо рдиे рдЗрд╕ рдордд рдХो рд╡िрд╕्рддृрдд рд░ूрдк рд╕े рд╕рдордЭाрдпा рдФрд░ рдХрд╣ा рдХि рдпे рдХрдг рд╕ाрдоाрди्рдпрддः рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ूрдк рдоें рдкाрдП рдЬाрддे рд╣ैं, рдЬो рд╣рдоें рдж्рд░рд╡्рдпों рдХे рднिрди्рди рд░ूрдкों (рддрдд्рд╡, рдпौрдЧिрдХ, рдоिрд╢्рд░рдг) рдХो рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддे рд╣ैं।
рд▓рдЧрднрдЧ рдЗрд╕ी рд╕рдордп рд▓рдЧрднрдЧ 460 рд╕े 370 рдИ. рдкू. рдЧ्рд░ीрдХ рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рдбेрдоोрдХ्рд░िрдЯрд╕ рдПрд╡ рд▓िрдпुрд▓ीрдкрд╕ рдиे рд╕ुрдЭाрд╡ рджिрдпा рдеा рдХि рдпрджि рд╣рдо рдж्рд░рд╡्рдп рдХो рд╡िрднाрдЬिрдд рдХрд░рддे рдЬाрдП рддो рдПрдХ рдРрд╕ी рд╕्рдеिрддि рдЖрдПрдЧी рдЬрдм рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрдг рдХो рдкुрдиः рд╡िрднाрдЬिрдд рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХेрдЧा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЗрди рдЕрд╡िрднाрдЬ्рдп рдХрдгों рдХो рдкрд░рдоाрдгु (рдЕрд░्рдеाрдд् рдЕрд╡िрднाрдЬ्рдп) рдХрд╣ा рдеा।
рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рд╕рднी рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рд╡िрдЪाрд░ों рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рдеे। рд╕рди् 1808 рдоें рдЬॉрди рдбाрд▓्рдЯрди рдиे рдкрд░рдоाрдгु рд╕िрдж्рдзांрдд рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा рддрдеा рдкрд░рдоाрдгु рдХी рдЦोрдЬ рдХा рд╢्рд░ेрдп рдЗрди्рд╣ें рджिрдпा рдЧрдпा।
рдбाрд▓्рдЯрди рдиे рдж्рд░рд╡्рдпों рдХी рд╡िрднाрдЬ्рдпрддा рдХा рд╡िрдЪाрд░ рдк्рд░рджाрди рдХिрдпा рдЬिрд╕े рдЙрд╕ рд╕рдордп рдкрд░ рджाрд░्рд╢рдиिрдХрддा рдоाрдиा рдЬाрддा рдеा рдЧ्рд░ीрдХ рджाрд░्рд╢рдиिрдХों рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдж्рд░рд╡्рдпों рдХे рд╕ूрдХ्рд╖्рдорддрдо рдЕрд╡िрднाрдЬ्рдп рдХрдг, рдЬिрд╕े рдкрд░рдоाрдгु рдиाрдо рджिрдпा рдеा, рдЙрд╕े рдбाрд▓्рдЯрди рдкрд░рдоाрдгु рдиे рднी рдкрд░рдоाрдгु рдиाрдо рджिрдпा। рдбाрд▓्рдЯрди рдХा рдпрд╣ рд╕िрдж्рдзांрдд рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рд╕ंрдпोрдЬрди рдХे рдиिрдпрдоों рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рдеा рдбाрд▓्рдЯрди рдХे рдкрд░рдоाрдгु рд╕िрдж्рдзांрдд рдоें рдж्рд░рд╡्рдпрдоाрди рдХे рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рдХे рдиिрдпрдо рдПрд╡ं рдиिрд╢्рдЪिрдд рдЕрдиुрдкाрдд рдХे рдиिрдпрдо рдХी рдпुрдХ्рддिрд╕ंрдЧрдд рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХी

рдкрд░рдоाрдгु (Atom)

 Dalton рдХे рдкрд░рдоाрдгु рд╕िрдж्рдзांрдд рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╕рднी рдж्рд░рд╡्рдп рдЪाрд╣े рддрдд्рд╡, рдпौрдЧिрдХ рдпा рдоिрд╢्рд░рдг рд╣ो, рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рдХрдгों рд╕े рдмрдиे рд╣ोрддे рд╣ैं рдЬिрди्рд╣ें рдкрд░рдоाрдгु рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдкрд░рдоाрдгु рдЕрдд्рдпंрдд рд╣ी рд╕ूрдХ्рд╖्рдорддрдо рдХрдг рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЗрдирдХा рдЖрдХाрд░ рд▓рдЧрднрдЧ 10 рдзाрдд -10 m рдкрд░ाрд╕ рдХा рд╣ोрддा рд╣ैं। рдЕрдзिрдХांрд╢ рддрдд्рд╡ों рдХे рдкрд░рдоाрдгु рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд░ूрдк рд╕े рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдоें рдирд╣ीं рд░рд╣ рдкाрддे। рдкрд░рдоाрдгु, рдЕрдгु рдПрд╡ं рдЖрдпрди рдмрдиाрддे рд╣ैं। рдпे рдЕрдгु рдЕрдерд╡ा рдЖрдпрди рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рдкुंрдЬिрдд рд╣ोрдХрд░ рд╡рд╣ рдж्рд░рд╡्рдп рдмрдиाрддे рд╣ै, рдЬिрди्рд╣ें рд╣рдо рджेрдЦ рд╕рдХрддे рд╣ै, рдЕрдиुрднрд╡ рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ै, рдЕрдерд╡ा рдЫू рд╕рдХрддे рд╣ैं।

рдЕрдгु (Molecule )

рдЕрдгु рд╕ाрдзाрд░рдгрддрдпा рджो рдпा рджो рд╕े рдЕрдзिрдХ рдкрд░рдоाрдгुрдУं рдХा рд╕рдоूрд╣ рд╣ै рдЬो рдЖрдкрд╕ рдоें рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рдмंрдз рдж्рд╡ाрд░ा рдЬुрдб़े рд╣ोрддे рд╣ैं рдЬिрди्рд╣ें рд╕ाрдоाрди्рдп рднौрддिрдХ рд╡िрдзिрдпों рдж्рд╡ाрд░ा рдкृрдердХ рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ैं।
рдЕрдд: " рдХिрд╕ी рддрдд्рд╡ рдпा рдпौрдЧिрдХ рдХा рд╕ूрдХ्рд╖्рдорддрдо рдХрдг рдЬो рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд░ूрдк рд╕े рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдоें рд░рд╣ рд╕рдХрддा рд╣ैं рддрдеा рдЙрд╕ рдпौрдЧिрдХ рдХे рд╕рднी рдЧुрдг рдзрд░्рдо рдХो рдк्рд░рджрд░्рд╢िрдд рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ैं, рдЕрдгु рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ैं " рдЬैрд╕े — рдирдордХ рдХा рдЕрдгु, рдлॉрд╕्рдлोрд░рд╕ рдХा рдЕрдгु рдЖрджि।

рддрдд्рд╡ (Element)

рдПрдХ рд╣ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдкрд░рдоाрдгु рдХे рд╕рдоूрд╣ рдХो рддрдд्рд╡ рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдЬैрд╕े — рд╕ोрдиा, рдЪाँрджी, рдЧंрдзрдХ рдЖрджि। рдЕрдм рддрдХ рдЬ्рдЮाрдд 118 рддрдд्рд╡ (element) рдЬ्рдЮाрдд рд╣ैं।
рдХिрд╕ी рддрдд्рд╡ рдХा рдЕрдгु рдПрдХ рдкрд░рдоाрдгु рдпा рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ рдкрд░рдоाрдгुрдУं рд╕े рдоिрд▓рдХрд░ рдмрдиा рд╣ोрддा рд╣ै рдЬैрд╕े — рдСрд░्рдЧрди, рд╣ीрд▓िрдпрдо рдЗрдд्рдпाрджि  рдЕрдиेрдХ рддрдд्рд╡ рдХे рдЕрдгु рдЙрд╕ी рддрдд्рд╡ рдХे рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рдкрд░рдоाрдгु рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрд░्рдоिрдд рд╣ोрддे рд╣ैं, рдЬрдмрдХि рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди [O] рджो рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдЕрдгु o2 рд╡ o3 рд╣ोрддे рд╣ैं, рдЬो рдХ्рд░рдорд╢ः рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди рдХे рджो рдкрд░рдоाрдгु рдПрд╡ рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди рдХे рддीрди рдкрд░рдоाрдгुрдУं рд╕े рдоिрд▓рдХрд░ рдмрдирддे рд╣ैं। рдбाрдИ рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди [Co2] рддрдеा рдУрдЬोрди [O3] рдХो рдХрд╣рддे рд╣ैं।
рдХिрд╕ी рдЕрдгु рдоें рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рддрдд्рд╡ рдХे рдкрд░рдоाрдгुрдУं рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдХो рдЙрд╕ рддрдд्рд╡ рдХी рдкрд░рдоाрдгुрдХрддा рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдУрдЬोрди рдоें рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди рдХी рдкрд░рдоाрдгुрдХрддा 3 рд╣ैं।

рдпौрдЧिрдХ (Compound)

рджो рдпा рджो рд╕े рдЕрдзिрдХ рддрдд्рд╡ों рдХे рдкрд░рдоाрдгु рдПрдХ рдиिрд╢्рдЪिрдд рдЕрдиुрдкाрдд рдоें рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рд╕ंрдпोрдЧ рдХрд░ рдЬो рдкрджाрд░्рде рдмрдиाрддे рд╣ैं рдЙрд╕े рдпौрдЧिрдХ (Compound) рдХрд╣рддे рд╣ैं।
рдЬैрд╕े — рдирдордХ, рдЬрд▓, рдЕрдоोрдиिрдпा, рд╕рд▓्рдлрдпूрд░िрдХ рдЕрдо्рд▓ рдЖрджि।
рдпौрдЧिрдХ рдХा рд╕ूрдХ्рд╖्рдорддрдо рдХрдг рдЬो рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд░рд╣ рд╕рдХрддा рд╣ैं। рдПрд╡ं рдЬिрд╕рдоें рдпौрдЧिрдХ рдХे рд╕ाрд░े рдЧुрдг рд╡िрдж्рдпрдоाрди рд╣ो рдЙрд╕े рдпौрдЧिрдХ рдХा рдЕрдгु рдХрд╣рддे рд╣ै।
 рдЬैрд╕े — рдЬрд▓, рдЕрдгु рд╕ूрдд्рд░ h2o , рдЕрдоोрдиिрдпा, рдЕрдгु рд╕ूрдд्рд░ Nh3 рдЖрджि।

рдоिрд╢्рд░рдг (Mixure)

рджो рдпा рджो рд╕े рдЕрдзिрдХ рддрдд्рд╡ों рдПрд╡ं рдпौрдЧिрдХों рдХो рдЕрдиिрд╢्рдЪिрдд рдоाрдд्рд░ा рдоे рдоिрд▓ाрдиे рд╕े рдмрдиे рдкрджाрд░्рде рдХो рдоिрд╢्рд░рдг рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдЗрдирдоें рдЕрд╡рдпрд╡ों рдХे рдордз्рдп рдХोрдИ рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рдмंрдз рдирд╣ीं рд╣ोрддा рд╣ैं। рдЕрддः рдЗрди्рд╣ें рдЖрд╕ाрди рднौрддिрдХ рд╡िрдзिрдпों рдж्рд╡ाрд░ा рдкृрдердХ рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ैं।
рдЬैрд╕े — рд╡ाрдпु рдПрдХ рдоिрд╢्рд░рдг рд╣ैं рдЬिрд╕рдоें рдиाрдЗрдЯ्рд░ोрдЬрди, рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди, рдХाрд░्рдмрди рдбाрдИ рдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб, рдЬрд▓ рдЖрджि рдЕрд╡рдпрд╡ рдкाрдпे рдЬाрддे рд╣ैं।
рдоिрд╢्рд░рдг рдХो рджो рднाрдЧों рдоें рд╡рд░्рдЧीрдХृрдд рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ैं।

  1. рд╕рдоांрдЧी рдоिрд╢्рд░рдг (Homogeneous mixture)
  2. рд╡िрд╖рдоांрдЧी рдоिрд╢्рд░рдг (Heterogeneous mixture)

  1. рд╕рдоांрдЧी рдоिрд╢्рд░рдг (Homogeneous mixture) рдРрд╕ा рдоिрд╢्рд░рдг рдЬिрдирдоें рд╕рднी рдЕрд╡рдпрд╡ рдПрдХ рд╣ी рдЕрд╡рд╕्рдеा рдПрд╡ рдк्рд░ाрд╡рд╕्рдеा рдоें рд╣ोрддे рд╣ैं рдЙрд╕े рд╕рдоांрдЧी рдоिрд╢्рд░рдг рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдЬैрд╕े — рд╡ाрдпु, рд╡िрд▓рдпрди рдЖрджि।
  2. рд╡िрд╖рдоांрдЧी рдоिрд╢्рд░рдг (Heterogeneous mixture) рдРрд╕ा рдоिрд╢्рд░рдг рдЬिрдирдоें рд╕рднी рдЕрд╡рдпрд╡ рднिрди्рди-рднिрди्рди рдЕрд╡рд╕्рдеा рдПрд╡ं рдк्рд░ाрд╡рд╕्рдеा рдоें рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЙрд╕े рд╡िрд╖рдоांрдЧी рдоिрд╢्рд░рдг рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдЬैрд╕े — рджूрдз, рдмाрджрд▓, рдзुрдЖँ рдЖрджि।

рднौрддिрдХ рдФрд░ рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди 

рдЬрдм рднी рдПрдХ рдж्рд░рд╡्рдп рднौрддिрдХ рдПрд╡ं рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рдЧुрдгों рдХो рдмрджрд▓рддा рд╣ैं, рддो рдпрд╣ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ैं। рдЬैрд╕े — рд░ंрдЧ, рдЧंрдз, рдЕрд╡рд╕्рдеा, рдк्рд░рдХृрддि, рдЕрдгु рд╕ूрдд्рд░ рдЖрджि।
рдХिрд╕ी рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╣ोрдиा рдПрдХ рдХ्рд░िрдпा рд╣ैं।

рдпे рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рджो рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╣ोрддे рд╣ैं।

  1. рднौрддिрдХ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди (Physical change)
  2. рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди (Chemical change)

  1. рднौрддिрдХ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди (Physical change) рдРрд╕े рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдЬिрдирдоें рдкрджाрд░्рде рдХे рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рдЧुрдг рд╕рдоाрди рд░рд╣рддे рд╣ैं рдкрд░ंрддु рднौрддिрдХ рдЧुрдгों рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╣ो рдЬाрддा рд╣ैं, рдЗрди्рд╣ें рднौрддिрдХ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХрд╣рддे рд╣ै। рдЬैрд╕े — рдХाрдЧрдЬ рдХा рдлрдЯрдиा , рдмрд░्рдл рдХो рдЧрд░्рдо рдХрд░рдиे рдкрд░ рдЬрд▓ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддा рд╣ैं, рдЗрд╕рдоें рдЕрд╡рд╕्рдеा рдаोрд╕ рд╕े рдж्рд░рд╡ рд╣ो рдЬाрддी рд╣ैं рдкрд░ंрддु рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рджोрдиों рд╕рдоाрди рд╣ै 
  2. рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди (Chemical change) рдРрд╕े рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдЬिрдирдоें рдкрджाрд░्рде рдХे рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рдЧुрдгों рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╣ो рдЬाрддा рд╣ैं рдЕрд░्рдеाрдд् рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдирдпे рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рдкрджाрд░्рде рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рд╣ोрддा рд╣ैं, рдЗрди्рд╣ें рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХрд╣рддे рд╣ैं рдЬैрд╕े — рдХाрдЧрдЬ рдХा рдЬрд▓рдиा, рдХाрд░्рдмрди [O] рдХो рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди рдоें рдЬрд▓ाрдиे рдкрд░ рдХाрд░्рдмрди рдбाрдИ рдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб [Co2] рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдИ। рдпрд╣ाँ рдХाрд░्рдмрди рдаोрд╕ рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдПрд╡ рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди [O] рдЧैрд╕ рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рд╣ैं। рдк्рд░ाрдк्рдд рдХाрд░्рдмрди рдбाрдИ рдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб рдЧैрд╕ рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рд╣ैं।

рдж्рд░рд╡्рдп рдХी рдЕрд╡рд╕्рдеा рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╡ рдк्рд░рднाрд╡ Transformation and effect of matter

рдЬрдм рднी рдж्рд░рд╡्рдп рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╣ोрддा рд╣ैं। рддो рдоुрдЦ्рдпрддः рдЙрдирдХे рдХрдгों рдХे рдордз्рдп рдХी рджूрд░ी, рдХрдгों рдХी рдКрд░्рдЬा рдПрд╡ं рдХрдгों рдХी рд╕्рдеिрддि рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╣ोрддा рд╣ैं।

  1. рддाрдкрдоाрди рдХा рдк्рд░рднाрд╡ (Effect of Temperature)
  2. рджाрдм рдХा рдк्рд░рднाрд╡ (Effect of Pressure)

рддाрдкрдоाрди рдХा рдк्рд░рднाрд╡ (Effect of Temperature)

 рддाрдк рджेрдиे рд╕े рдХрдгों рдХी рдЧрддिрдЬ рдКрд░्рдЬा рдмрдв़ рдЬाрддी рд╣ै। рдаोрд╕ рдХो рддाрдк рджेрдиे рдкрд░ рдХрдг рдЕрдзिрдХ рддेрдЬी рд╕े рдХंрдкрди рдХрд░рдиे рд▓рдЧрддे рд╣ैं। рдКрд╖्рдоा рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рджрдд्рдд рдХी рдЧрдИ рдКрд░्рдЬा рдХрдгों рдХे рдмीрдЪ рдХे рдЖрдХрд░्рд╖рдг рдмрд▓ рдХो рдкाрд░ рдХрд░ рд▓ेрддी рд╣ै। рдЗрд╕ рдХाрд░рдг рдХрдг рдЕрдкрдиे рдиिрдпрдд рд╕्рдеाрди рдХो рдЫोрдб़рдХрд░ рдЕрдзिрдХ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд╣ोрдХрд░ рдЧрддि рдХрд░рдиे рд▓рдЧрддे рд╣ैं। рдПрдХ рдЕрд╡рд╕्рдеा рдРрд╕ी рдЖрддी рд╣ैं, рдЬрдм рдаोрд╕ рдкिрдШрд▓рдХрд░ рдж्рд░рд╡ рдмрди рдЬाрддा рд╣ै
рд╡рд╣ рддाрдк рдЬिрд╕ рдкрд░ рдаोрд╕ рдкिрдШрд▓рдХрд░ рдж्рд░рд╡ рдмрди рдЬाрддा рд╣ैं। рдЙрд╕े рдкрджाрд░्рде рдХा рдЧрд▓рдиांрдХ (Melting point) рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдмрд░्рдл рдХा рдЧрд▓рдиांрдХ 273.16 K рд╣ैं।
рдЧрд▓рдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдпाрдиि рдаोрд╕ рд╕े рдж्рд░рд╡ рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддिрди рдХो рд╕ंрдЧрд▓рди (Fusion) рдХрд╣рддे рд╣ैं। 
"1 рд╡ाрдпुрдоंрдбрд▓ीрдп рджाрдм рдкрд░ 1 рдХिрд▓ोрдЧ्рд░ाрдо рдаोрд╕ рдХो рдЙрд╕рдХे рдЧрд▓рдиांрдХ рдкрд░ рдж्рд░рд╡ рдоें рдмрджрд▓рдиे рдХे рд▓िрдП рдЬिрддрдиी рдКрд╖्рдоीрдп рдКрд░्рдЬा рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ैं рдЙрд╕े рд╕ंрдЧрд▓рди рдХी рдк्рд░рд╕ुрдд рдКрд╖्рдоा рдпा рдЧुрдк्рдд рдКрд╖्рдоा (рдПंрдеैрд▓рдкी) рдХрд╣рддे рд╣ैं " ।
рдж्рд░рд╡ рдХो рддाрдк рджेрдиे рдкрд░ рдХрдгों рдХी рдЧрддिрдЬ рдКрд░्рдЬा рдмрдв़рдиे рд╕े рдЧैрд╕ рдоें рдмрджрд▓рддे рд╣ैं। рд╡рд╣ рддाрдк рдЬिрд╕ рдкрд░ рдж्рд░рд╡, рдЧैрд╕ рдоें рдмрджрд▓рддा рд╣ै рдЙрд╕े рдХ्рд╡ाрдердиांрдХ (Boiling point) рдХрд╣рддे рд╣ै।
1 рд╡ाрдпुрдоंрдбрд▓ीрдп рджाрдм рдкрд░ 1 рдХिрд▓ोрдЧ्рд░ाрдо рдж्рд░рд╡ рдХो рдЙрд╕рдХे рдХ्рд╡рдердиांрдХ рдкрд░ рд╡ाрд╖्рдк рдоें рдмрджрд▓рдиे рдХे рд▓िрдП рдЬिрддрдиी рдКрд╖्рдоीрдп рдКрд░्рдЬा рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ैं рдЙрд╕े рд╡ाрд╖्рдкрди рдХी рдк्рд░рд╕ुрдк्рдд рдКрд╖्рдоा рдпा рдЧुрдк्рдд рдКрд╖्рдоा (рдПंрдеैрд▓्рдкी) рдХрд╣рддे рд╣ैं 

рджाрдм рдХा рдк्рд░рднाрд╡ (Effect of Pressure)
рджाрдм рд▓рдЧाрдиे рдкрд░ рдЧैрд╕ рдХे рдХрдг рд╕рдоीрдк рдЖрддे рд╣ैं। рдЗрдирдХे рдордз्рдп рджूрд░ी рдШрдЯрди рдкрд░ рдЧैрд╕ рдЕрд╡рд╕्рдеा рдж्рд░рд╡ рдоें рдмрджрд▓ рдЬाрддी рд╣ैं рдкрд░ंрддु рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рджाрдм рд▓рдЧाрдХрд░ рдж्рд░рд╡ рдХो рдаोрд╕ рдирд╣ीं рдмрдиा рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХ्рдпोंрдХि рдж्рд░рд╡ рдоें рд╕ंрдкीрдб़рдпрддा рдЕрдд्рдпंрдд рдХрдо рд╣ोрддी рд╣ैं।

рдкрджाрд░्рдеों рдХा рд╢ुрдж्рдзिрдХрд░рдг Purification of substances

рдк्рд░рдХृрддि рдоें рдЕрдзिрдХांрд╢ рдкрджाрд░्рде рдЕрд╢ुрдж्рдз рд░ूрдк рдоें рд╣ी рдкाрдпे рдЬाрддा рд╣ै। рдЕрдд: рдЗрдирдХा рд╢ुрдж्рдзिрдХрд░рдг рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ैं। рднिрди्рди-рднिрди्рди рдкрджाрд░्рдеों рдХी рд╢ुрдж्рдзिрдХрд░рдг рдХी рднिрди्рди-рднिрди्рди рд╡िрдзिрдпाँ рд╣ैं।

  1. рдиिрд╕्рдпंрджрди (Filtration)
  2. рдХ्рд░िрд╕्рдЯрд▓ीрдХрд░рдг (Crystallisation)
  3. рдКрд░्рдз्рд╡рдкाрддрди (Sublimation)
  4. рд╡िрднेрджी (Differential extraction)
  5. рдЖрд╕рд╡рди (Distillation)
  6. рдк्рд░рднाрдЬी рдЖрд╕рд╡рди (Fractional Distillation)


рдиिрд╕्рдпंрджрди (Filtration) 

  • рдПрдХ рд╡िрд╖рдоांрдЧी рдоिрд╢्рд░рдг рдоे рд╕े рдж्рд░рд╡ рд╡ рдаोрд╕ рдХो рдЕрд▓рдЧ рдХрд░рдиे рдХी рд╡िрдзि рдиिрд╕्рдпंрджрди рд╣ैं
  • рдиिрд╕्рдпंрджрди рдоें рдаोрд╕ рдкрджाрд░्рде рдлिрд▓्рдЯрд░ рдкेрдкрд░ рдкрд░ рдЕрд╡рд╢ेрд╖ рдХे рд░ूрдк рдоें рдПрдХрдд्рд░ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ैं। рдФрд░ рдж्рд░рд╡ рдиिрд╕्рдпंрджрди рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддा рд╣ैं।
  • рдЙрджाрд╣рд░рдг — рд░ेрддीрд▓े рдЬрд▓ рд╕े рдЬрд▓ рдХो рдкृрдердХ рдХрд░рдиा।

рдХ्рд░िрд╕्рдЯрд▓рдХрд░рдг (Crystallisation)

  • рдХ्рд░िрдХ्рд░िрд╕्рдЯрд▓рдХрд░рдг рдПрдХ рд╕ंрддृрдк्рдд рд╡िрд▓рдпрди рд╕े рдаोрд╕  рдХ्рд░िрд╕्рдЯрд▓ рдХे рдмрдирдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╣ैं।
  • рдаोрд╕ рдХो рдж्рд░рд╡ рд╕े рдЕрд▓рдЧ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХ्рд░िрд╕्рдЯрд▓ीрдХрд░рдг рдХी рд╡िрдзि рдж्рд░рд╡ рдХे рд╡ाрд╖्рдкрди рд╕े рдЖрд░ंрдн рд╣ोрддी рд╣ैं। 
  • рдХ्рд░िрд╕्рдЯрд▓ीрдХрд░рдг рдоें рдЬрдм рд╡िрд▓рдпрди рдХाрдлी рд╕ाрди्рдж्рд░ рд╣ो рдЬाрддा рд╣ैं  рддो рд╡ाрд╖्рдкрди рдХो рд░ोрдХ рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ैं। 
  •  рдк्рд░ाрдк्рдд рд╕ाрди्рдж्рд░ рд╡िрд▓рдпрди рдХो рдзीрд░े рдзीрд░े рдардг्рдбा рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ैं рддो рдХ्рд░िрд╕्рдЯрд▓ (crystal)  рдмрдирддे рд╣ैं। рдЬो рдиिрд╕्рдпंрджрди рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрд▓рдЧ рдХिрдпे рдЬा рд╕рдХрддे рд╣ैं। 
  • рдЬैрд╕े — рдЪाрд╕рдиी рдоें рд╕े рд╢рдХ्рдХрд░ рдкृрдердХ (isolate) рдХрд░рдиा, рдоिрд╢्рд░ी рдмрдиाрдиा  рддрдеा рдкाрдиी рд╡ рд╡िрд▓рдпрди рд╕े рдирдордХ рдХे рдХ्рд░िрд╕्рдЯрд▓ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиा рдЖрджि।


рдКрд░्рдз्рд╡рдкाрддрди (Sublimation)

  • рдХुрдЫ рдаोрд╕ рдкрджाрд░्рдеों рдХो рдЧрд░्рдо рдХрд░рдиे рдкрд░ рд╡े рдмिрдиा рдж्рд░рд╡िрдд рд╣ुрдП рд╕ीрдзे рд╡ाрд╖्рдк (vapor) рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рд╣ो рдЬाрддे рд╣ैं।
  • рд╡ाрд╖्рдк рдХो рдардг्рдбा рдХрд░рдиे рдкрд░ рдмिрдиा рдж्рд░рд╡ рдоें рдмрджрд▓े рдкुрдиः рдаोрд╕ рдоें рдмрджрд▓ рдЬाрддे рд╣ैं рдЗрд╕ рдЧुрдг рдХो рдКрд░्рдз्рд╡рдкाрддрди (Sublimation рдХрд╣рддे рд╣ैं।
  •  рдиौрд╕ाрджрд░ рдХो рдЧрд░्рдо рдХрд░рдиे рдкрд░ рдирдордХ рд╢ेрд╖ рд░рд╣ рдЬाрддा рд╣ैं рдПрд╡ं Nausadra рд╡ाрд╖्рдкिрдд рд╣ो рдЬाрддा рд╣ैं। рдпрд╣ी рдХीрдк рдкрд░ рдардг्рдбा рд╣ोрдХрд░ рдкुрдиः рд╢ुрдж्рдз рдиौрд╕ाрджрд░ рдаोрд╕ рд░ूрдк рдоें рдмрджрд▓ рдЬाрддा рд╣ैं।
  • рдЙрджाрд╣рд░рдг — рдиौрд╕ाрджрд░, рдЖрдпोрдбीрди, рдХрдкूрд░, рдиैрдл्рдерд▓िрди рдЖрджि


рд╡िрднेрджी рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖рдг (Differential extraction)

  • рдпрд╣ рдЕрднिрд╢्рд░рдгीрдп рдж्рд░рд╡ों рдХो рдкृрдердХ (Isolated) рдХрд░рдиे рдХि рд╡िрдзि рд╣ैं। 
  • Mixture рдХो рдкृрдердХ्рдХрдХाрд░ी рдХीрдк рдоें рдбाрд▓рдиे рдкрд░ рджोрдиों рдж्рд░рд╡ों рдХी рднिрди्рди рднिрди्рди рдкрд░рддे рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддी рд╣ैं .рд╕्рдЯॉрдк рдХॉрдХ рдЦोрд▓рдиे рдкрд░ рдкрд╣рд▓े рднाрд░ी рдж्рд░рд╡ рдПрд╡ं рдмाрдж рдоें рд╣рд▓्рдХा рдж्рд░рд╡ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддा рд╣ैं।
  •  рдЬैрд╕े — рддेрд▓ рдПрд╡ं рдЬрд▓

рдЖрд╕рд╡рди (Distillation)

  • рдЬрдм рдж्рд░рд╡ рдоें рдШुрд▓рдирд╢ीрд▓ (Soluble) рдаोрд╕ рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╣ो рддो рдоिрд╢्рд░рдг рдХो рдЙрдмाрд▓рдиे рдкрд░ рдж्рд░рд╡ рд╡ाрд╖्рдкिрдд рд╣ो рдЬाрддा рд╣ैं। 
  • рд╡ाрд╖्рдк рдХो рдардг्рдбा рдХрд░рдиे рдкрд░ рд╕ंрдШрдирди (condensation) рдХे рдХाрд░рдг рд╢ुрдж्рдз рдж्рд░рд╡ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддा рд╣ैं। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХो рдЖрд╕рд╡рди рдХрд╣рддे рд╣ैं।
  • рдЬैрд╕े — рдЬрд▓ рдХा рдЖрд╕рд╡рди рдЖрджि।

рдк्рд░рднाрдЬी рдЖрд╕рд╡рди (Fractional Distillation)

  • рджो рдж्рд░рд╡ों рдХे рдХ्рд╡рдердиांрдХों рдоें рдкрд░्рдпाрдк्рдд рдЕрди्рддрд░ рди рд╣ोрдиे рдХी рд╕्рдеिрддि рдоें рдЙрди्рд╣ें рд╕ाрдзाрд░рдг рдЖрд╕рд╡рди Fractional рдж्рд╡ाрд░ा рдкृрдердХ рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा। 
  • рдРрд╕े рдж्рд░рд╡ों рдХी рд╡ाрд╖्рдк рдПрдХ рд╣ी рддाрдк рдкрд░ाрд╕ рдоें рдмрди рдЬाрддी рд╣ैं рддрдеा рд╕ाрде-рд╕ाрде рд╕ंрдШрдиिрдд рд╣ो рдЬाрддी рд╣ैं। рдРрд╕ी рд╕्рдеिрддि рдоें рдк्рд░рднाрдЬ рдЖрд╕рд╡рди рдХी рддрдХрдиीрдХ рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ैं।
  • рдоिрд╢्рд░рдг (Mixture) рдХो рдЧрд░्рдо рдХрд░рдиे рдкрд░ рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдж्рд░рд╡ рдЙрд╕рдХे рдХ्рд╡рдердиांрдХ рдкрд░ рд╡ाрд╖्рдкिрдд рд╣ोрддा рд╣ैं। рдЗрд╕рдХी рд╡ाрд╖्рдк рдХो рдк्рд░рднाрдЬ рд╕्рддंрдн рд╕े рдЧुрдЬाрд░рдХрд░ рд╕ंрдШрдиिрдд рдХрд░рдиे рдкрд░ рднिрди्рди-рднिрди्рди рдж्рд░рд╡ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддे рд╣ैं। 
  • рдкрд╣рд▓े рдХрдо рдХ्рд╡рдердиांрдХ (Boiling point) рд╡ाрд▓ा рддрдеा рдмाрдж рдоें рдЕрдзिрдХ рдХ्рд╡рдердиांрдХ рд╡ाрд▓ा рдж्рд░рд╡ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддा рд╣ैं।
  • рдЙрджाрд╣рд░рдг — рдкेрдЯ्рд░ोрд▓िрдпрдо рдХे рдк्рд░рднाрдЬी рдЖрд╕рд╡рди рд╕े рднिрди्рди-рднिрди्рди рдЕрд╡рдпрд╡ рдЬैрд╕े рдкेрдЯ्рд░ोрд▓, рдбीрдЬрд▓, рдХैрд░ोрд╕िрди, рд╡ैрд╕рд▓िрди рдЖрджि рдкृрдердХ рдХिрдпे рдЬाрддे рд╣ैं

Post a Comment

0 Comments